ANNELER GÜNÜ VE RİZELİ ANNELER

    Asım KUTLUATA

   Günümüzde kutlanan Anneler Gününün başlangıcı Sümerlere kadar dayandırılabilir. İlk çağlardan beri analık, doğurganlık niteliğiyle ön plana çıkmış ve doğanın uyandığı, yeniden doğduğu bahar mevsimi ile özdeşleşmiştir. Zaman zaman kutlamaların içeriğinin ve şeklinin değişmesine rağmen günümüze kadar kutlamalar kesintisiz devam etmiştir.

    Daha yakın tarihlere uzanacak olursak 1600’lü yıllarda İngilizler arasında “Mothering Sonday” adı ile LENT döneminin 4.pazarı kutlamalar yapılmaya başladı. İçinde bulundukları zor koşullar altında yaşayan ve çoğu zaman çalıştıkları yerlerde bulunan İngilizler bu özel günde izinli sayılırlar ve tüm günlerini evde anneleri ile geçirirlerdi. Hatta biraz da Hıristiyan aleminin yortu geleneğinin etkisiyle olsa gerek “Mothering cake” adını verdikleri bir pasta götürme adeti yerleşmişti.

    Anneler Günüyle ilgili ilk resmi kutlama önerisi Amerika’da 1872 yılında Julia Word Howe tarafından barışa adanan bir gün olarak tasarlandı. İlk defa Boston’da bir yürüyüş düzenlenerek kutlandı. 1907 yılında Philadelphia’da Ana Jarvis, annesinin ölüm yıldönümünüolan Mayıs ayının ikinciPazarının Anneler Günü olarak kutlanması için bir kampanya başlattı. Bir sene sonra Philadelphia’daAnneler Günü ulusal düzeyde kutlanmaya başlandı.

    1911 yılına gelindiğinde Anneler Günü hemen hemen her ülkede kutlanmaya başlanmıştı. 1914 yılında ABD Başkanı Wilson tarafından resmi bir açıklamayla Mayıs ayının ikinci Pazarı Anneler Günü olarak duyuruldu.

    Böylece Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarının binlerce yıl önce başlattığı gelenek 20. yüzyılın başından itibaren dünya çapında kabul görmüş oldu. (www.annelergunu.com)

    Anneler Gününün tarihçesinin bu şekilde özetledikten sonra Rize ve çevresinde 1970’li yıllara kadar özellikle kırsal kesimde yaşayan kadının, annenin böyle bir günden haberi olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

    1900’lü yılların başında devam eden savaşların sonucunda bir çok erkek, başta Çanakkale ve Sarıkamış’ta olmak üzere hayatını kaybetmesi ve erkeklerin para kazanmak amacıyla gurbete gitmeleri, ağırlıklı olarak ailenin geçimi; annelerin sorumluluğunda, dede, babaanne ve küçük yaşta üretimin içerisinde olan çocukların katkılarıyla gerçekleşmiştir.

    Denizi, dereleri, tepeleri ile değişik binlerce türde ağaç-bitki, orman, börtü böcek ve hayvanların oluşturduğu ekosistem , Doğu Karadeniz’e bir doğa harikası görünümü kazandırmıştır. Bu topoğrafik yapı yaşam koşullarının zorluklarını da beraberinde getirmiştir. Bu koşullarda en fazla ezilenlerin anneler olduğunu söylersek yanlış yapmış olmayız. Keskin vadilerle birbirinden ayrılan ve sahilden 40-50 km. sonra 3500 metrenin üzerine çıkan Kaçkar Dağlarındaki yaylalar arasında güç doğa koşullarında 8-10 saatlik mesafeye sırtında 30-40 kg ağırlığında yük taşıyan annelerin zorluklarla nasıl mücadele ettiklerine bir çoğumuz şahit olmuşuzdur.

    1970’den önce yaşamın devamını sağlayan üretim ve ulaşım koşulları, genellikle aileleri kendi ihtiyaçlarını karşılamaya zorluyordu.

    Bu zorluklara göğüs geren anneler aynı zamanda çocuk doğurmak ve büyütmek gibi çok ciddi ve önemli bir görevin de birinci dereceden sorumluları idi. İlkokulda okulun yakacak ihtiyacı ailelerin getireceği odunla karşılanıyorlardı. Orta okulda ailelerinden ayrı okumak zorunda olan çocukların yakacak ihtiyacı da, çoğu zaman 3-4 saatlik mesafelere yine anaların sırtında taşıdığı odunlarla karşılanıyordu.

    Karadenizli anneler hamileliklerinin son günlerine kadar bağ, bahçe işleri, odun taşıma, fındık toplama ve hayvanların ihtiyaçlarının karşılanması gibi faaliyetlere devam ederler. Bu çalışmalar sırasında eve yetişemeden yolda doğum yapan annelerin sayısı da az değildir.

    Kırsal kesimdeki bu yaşam biçiminin sosyal boyutunu da göz ardı etmemek gerekir. En önemli faaliyet İMECE’dir. Karşılıklı yardımlaşma anlamına gelen İMECE’lerde “karşılama” denilen türküler söylenirken bir yandan da yemek molasından sonra oynanan horon, günün yorgunluğunu birazcık hafifletirken, öğleden sonraki çalışmaların da daha moralli ve verimli geçmesini sağlar.

Çalışmalara ayak bağı olmaması ve annenin rahat çalışabilmesi için bir yaşına gelmiş çocuk sütten kesilerek ebeveynleriyle birlikte 2-3 aylığına yaylaya gönderilir. Bu uygulama sonucunda çocukda dolaylı olarak üretime katılmış olur.

    Üretime bin bir zorluk ve meşakkatle göğüs geren anaların aile içerisindeki değeri, kıymeti de çok az bilinmekte idi. Aile yönetiminde çok fazla söz sahibi olduğu söylenemezdi. Karadenizli annelerin aile içerisindeki yönetim gücü ancak erkek çocuğunun 15 yaşını geçmesiyle yavaş yavaş artmaya başlar ve kocası öldükten sonra en üst noktaya ulaşır.

    Yaşamını çocuklarına ve çalışmaya adamış analar, başta kız çocuklarının okuması için ciddi mücadeleler vermişlerdir. Çocuklarının okuduğunu, bir meslek sahibi olduğunu gören annelerin kendisinin yaşadığı zorlukları yaşamayacakları düşüncesiyle çocukları adına çok mutlu olmuşlardır.

    Rize’de geçmişte ve günümüzde yaşayan birçok anne elbette bu koşulları birebir yaşamamışlardır. Ancak kırsal kesimde yaşayan anneler değişik ya da benzeri koşullarla mücadele etmişlerdir.

    Çay tarlalarının ekime hazırlanmasında Rizeli anneler çapa ve kazma ile çalışmışlardır. Çayın toplanması, çay alım yerlerine taşınması yine ağırlıklı olarak annelerin mübarek sırtlarında gerçekleşmiştir. Ancak teleferik sisteminin 1980’lerden sonra uygulamaya girmesiyle sırtta yük taşıma büyük oranda azalmıştır.

    Babaları da bu faaliyetlerde yok saymayalım, onlar da kendilerini fazla yormadan bir şeyler yapmaya çalışmışlardır.

    Böyle bir günden haberi olmayan, çocuk doğurma, büyütme ve okutma sorumluluğu dahil her türlü üretimi gerçekleştiren küçük şeylerle mutlu olmasını bilen, kanaatkar ve özverili anneleri değil yılın annesi, yılların annesi olarak madalyalandırmak gerekir. Yaşam mücadelesi verirken çocuğunu doğurduktan sonra hemşiresizlik, doktorsuzluk ve ilaç bulamadığı için hayatını kaybeden anneleri de saygı ile anmak gerekmez mi?

    Günümüzde de bu koşullarda mücadele veren haklarının ne olduğunu bilmeden dünyaya genellikle çocuk doğurmak ve çalışmak için geldiğini zanneden annelerin ve annemin “Anneler Günü”nü kutluyorum.

    Not: Bu yazı Haziran 2005 “Rize’nin Sesi Dergisi”nde yayınlanmıştır.